Nadir şaha qarşı üsyanlar

Azərbaycanın Şimalında Əfşarlar d�vlətinə qarşı �syanlar. Əfşarlar d�vlətinə qarşı ilk dəfə 1734-c� ildə ayağa qalxan Astaranın ac-yalavac kəndliləri olur. Bir qədər sonra Şəkinin Biləcik kəndinin əhalisi də �syan edir. �syan�ılar Cənik və Tala kəndlərinin əhalisini k�məyə �ağıraraq h�kumət məmurlarına və keşik�i dəstələrinə qarşı h�cuma ke�irilər. �syanı yatırmaq ��n Nadir şah 1735-ci ilin fevralında oraya b�y�k bir qoşun dəstəsi g�ndərir. O, Car və Tala sakinlərindən 160 nəfəri girov g�t�rd�kdən sonra, onlar tərəfindən m�qavimət olmayacağını dəqiqləşdirir. Sonra Şəki və Ərəş istiqamətində cənuba doğru hərəkət edərək Şamaxıya �atır. Dərbəndə qədər olan ərazilər hakimiyyət əleyhinə olan q�vvələrdən təmizlənir. Yerli əhalinin tabe olması ilə kifayətlənən Nadir şah 1737-ci idə b�y�k ordu ilə Hindistan və Mərkəzi Asiyaya y�r�ş edir. Onun �lkədə olmamasından istifadə edən şimal-qərb b�lgəsinin əhalisi 1738-ci ildə silaha əl atır. Ən b�y�k �syan Carda baş verir. �syanı yatırmaq ��n Nadir şahın qardaşı, Azərbaycanın hakimi İbrahim xan b�y�k ordu ilə oraya gedir. Şəki yaxınlığındakı Cənik dərəsində d�y�ş baş verir. Nadir şahın ordusu darmadağın edilir və İbrahim xan �ld�r�l�r. �syan�ılar o qədər q�vvətlənir ki, hətta 30-cu illərin sonunda b�t�n karvan yollarını ələ ke�irirlər. Sərdar Əmiraslan xanın baş�ılığı ilə Cara g�ndərilmiş q�vvələr də məğlub edilir. �syanı yatırmaq cəhdi nəticəsiz qalır. Yalnız 1739-cu ilin yayında Şəfi xanın baş�ılığı ilə Şirvana g�ndərilən qoşun �syanı qismən yatırır. Bir s�zlə, bu d�vrdə Azərbaycanın şimal-şərq b�lgələrində Əfşarlara qarşı �ıxışlar �z�n�n ən y�ksək zirvəsinə �atır. Lakin q�vvələrin qeyri-bərabərliyi �syan�ıların son anda məğlubiyyəti və ağır şəkildə cəzalandırılması ilə nəticələnir. XVIII əsrin 40-cı illərində mərkəzi hakimiyyətə qarşı �syanlar o qədər q�vvətlənir ki, hətta �syan�ılara qarşı y�r�ş�ə 1741-ci ilin yayında Nadir şahın �z� baş�ılıq etməyə məcbur olur. Amma Nadir şahın şimal-şərq b�lgəsində və Car vilayətində əhalinin m�qavi�mətini tez bir zamanda qırmaq cəhdi baş tutmur. Nadir şaha qarşı �ıxışların i�ərisində �z�nə�məxsus rol Şirvandakı �syanlara və hərəkatlara məx�susdur. ��nki bu hərəkatların baş verməsinə təkcə xalqın narazılığı yox, həm də bir sıra xarici d�vlətlərin planları da kifayət qədər təsir edir. 1743-c� ildə Şirvanda baş verən yeni hərəkatın əsil mahiyyəti aydın olur. Xarici d�vlətlərin planları əsasında �zlərini yalandan Səfəvi şahzadələri adlandıran I və II Sam Mirzələr meydana �ıxaraq hakimiyyətə iddialarını ortaya qoyurlar. Əfşar s�laləsinin h�kmranlığından narazı olan sadə xalq Səfəvi xanədanını �st�n tutaraq yalan�ı �şahzadələr�i m�dafiə edir. Onların hakimiyyətə gələcəyi təqdirdə vəziyyətinin yaxşılaşacağına inanmağa başlayır. Az ke�mir ki, bəzi ki�ik feodallar da �şahzadələr�ə qoşulurlar. Bu işdə onlara Surxay xanın baş�ılıq etdiyi Dağıstan feodalları da yardım edirlər. Hərəkat əvvəlcə m�vəffəqiyyət qazansa da, Nadirin sərkərdəlik fəaliyyəti �z işini g�r�r, �syan�ı q�vvələr məğlubiyyətə uğradılır. Bu hərəkat əslində təkcə Nadir şahın hakimiyyətinə və idarə �suluna y�nəlməmiş, eyni zamanda antifeodal səciyyə daşımışdır. Odur ki, Şirvan �syanı yatırlısa da, �mumən Azərbaycanda xalq hərəkatı sarsılmır. Həmin d�vrdə mərkəzi hakimiyyətə qarşı daha bir m�barizə ocağı k�zərdiyindən Nadir şah Osmanlı d�vləti ilə m�qavilə bağlayaraq Ahalsıxa, oradan da Ahalkələyə gedir. Burada ərzaq ehtiyatı topladıqdan sonra 1744-c� il noyabr ayının əvvəllərində Bərdəyə gəlir və qışı orada ke�irməyə qərar verir